Vincent Nguyen

Nhãn mác chuyên môn & sách rác !!! Một ngành có cả 💯 nhánh chuyên môn (Ở đây tạm dùng chữ chuyên môn vì "specialization" dịch ra chuyên môn chuyên biệt nghe khó hiểu). Bạn gọi mình dân chuyên là chuyên cái gì ? Có kinh nghiệm lâu năm là làm gì trong thời gian bao lâu, có ghi chép thu thập dữ liệu và tổng kết đánh giá có hệ thống hay không ? Có chuyên sâu không hay chỉ chuyên cần ? Vì nhiều khi ông làm nghề lâu năm thật nhưng ông chẳng chuyên sâu một cái gì cả. Cụ thể hóa ra từng chi tiết chứ thợ xây không biết hết cả ngành xây dựng được. Bằng cấp chứng nhận chỉ đại diện cho việc hoàn thành một chương trình học. Kể cả bác sĩ, tiến sĩ đến thợ xây đều dựa vào chương trình học mà cấp bằng chứng nhận. Nhấn mạnh lại nhé: một chương trình học mà thôi. Nói vậy không phải tiến sĩ và thợ xây là bằng nhau. Muốn so sánh trình độ bằng hoặc hơn, phải đặt vào một hệ quy chiếu, một cái khung nghề nghiệp và cả tổ chức đánh giá. Và nhiều khi việc đánh giá xếp hạng trình độ chuyên môn cũng giống như chấm điểm thể hình vậy, luôn có thể có yếu tố thiên vị. Và chương trình học thì cũng cần xét cụ thể và có tính thời điểm. Ví dụ ông nhận bằng đỏ một chương trình học từ thời Liên Xô đâu có nghĩa ông mãi đỏ rực tại tất cả các thời đại. Đến giải Nobel Y Khoa nhiều công trình bây giờ còn bị cũ về mặt kiến thức nữa mà. Hiểu sâu hơn biết rộng là câu 5 năm trước tôi đã viết trong một bài blog có phần gây tranh cãi nhưng nó rất quan trọng với những nghề thực hành trên cơ thể người khác. Kể cả với ngành Y. Người viết sách bán chạy cũng không có nghĩa anh ta hiểu hết những khía cạnh khác của vấn đề anh ta đang đưa ra thảo luận. Thêm vào đó, khi nói tới khía cạnh thực hành của nghề huấn luyện, phương pháp luôn có vô số. Một người chưa từng được đào tạo, chưa từng được thực hành tới cấp độ cao làm sao có thể hiểu sâu hiểu hết về một ngành nghề, một lĩnh vực chuyên môn. Bác sĩ tốt nghiệp có trung bình, khá, giỏi hay xuất sắc gì đó nhưng đó chỉ là tại thời điểm hoàn thành xong chương trình học, dựa vào bộ khung của trường của ngành. Bác sĩ ra trường cũng cần phải cày cuốc đi lên. Khi đó có người chọn đi dạy, có người chọn con đường nghiên cứu, cũng có những người chọn con đường làm quản lý. Và cũng có người chọn viết sách để bán. Nhưng vấn đề là, viết sách lại trở thành một cái mác để nâng giá trị kiếm tiền cho rất nhiều người vốn không chuyên nghiên cứu hay viết sách. Đặc biệt khi hướng tới ngành Fitness này. Có mác bác sĩ đi viết sách giảm cân là công thức dễ thành công. Dù chuyên ngành của bác sĩ học trong chương trình đào tạo của họ không phải về thể dục, giảm cân hay kể cả phòng bệnh. Nói tới chuyên môn, một người không được đào tạo, không có thời gian thực hành, không nằm trong một cộng đồng nghề nghiệp để thảo luận, trau dồi, cập nhật làm sao anh ta biết hết và biết sâu được ? Nên nhớ rằng, ở VN bác sĩ thường đi kèm vị thế nhưng trong thực tế, bác sĩ chính là medical practitioner, người thực hành các thủ thuật y tế, chủ yếu là chuẩn đoán, chữa trị và cấp cứu. Và có thể bạn chưa biết, sách xuất bản thực ra số nhiều là rác. Ví sách là rác có thể khiến các bạn cảm thấy tức tối. Vì với người Việt trước kia nghèo đói, lạc hậu, thiếu thốn thông tin, kiến thức nên chúng ta rất quý sách. Tôi trước kia cũng vậy. Quý sách đến mức thời sinh viên nghèo cho bạn mượn tiền thì được nhưng mượn sách thì nhất quyết không. Quý tới mức ăn mì cả tháng để mua đủ bộ từ điển Oxford. Nhưng khi bản thân thoát ra “ao làng”, bôn ba xứ người mới biết sách tác giả cũng chỉ là một sản phẩm để buôn bán. Và có rất nhiều cuốn sách “tào lao”, “vô giá trị” ra đời một năm. Cũng như phim ảnh, nhiều bộ phim nhảm nhí cũng được sản xuất, vẫn có người xem nên nói vô giá trị không hẳn đúng nhưng có phim rác thì cũng có sách rác. Gọi rác sách cũng được. Và chúng rất có hại. Rác sách chiếm đến 26% lượng rác thải chôn lấp toàn cầu. Hơn 10tr cây xanh được dùng để tạo ra đống rác này. Cần phải nhấn mạnh rằng, đây chỉ là con số thống kê cho một năm. Một năm thôi nhé. Tất nhiên nó không đầy đủ. Chưa nói tới việc bị xé ra để bọc thứ gì đó, sách để kê gối đầu đúng nghĩa đen hay để cho đẹp cái tủ cũng nhiều. Vấn đề ở đây là, sách có sách rác và sách tác giả chỉ là một sản phẩm để bán không hơn không kém. Nhất là trong cái ngành sức khỏe đòi hỏi dữ liệu nghiên cứu, kiểm nghiệm ứng dụng trên người và cả sự cập nhật liên tục này, một ý tưởng từ một cuốn sách tác giả không có ý nghĩa gì nhiều. Nói thêm cho những bạn chưa biết, sách tác giả chỉ cung cấp ý tưởng, góc nhìn mới, không phải tài liệu hướng dẫn được cộng đồng nghề nghiệp công nhận. Ví dụ như sau: Dr A qua tham khảo nảy sinh ra một ý tưởng về một cơ chế sinh lý mới của việc giảm cân. Ông ta kiểm nghiệm ý tưởng đó qua tài liệu hoặc bạn bè trong giới và thấy nó có khả năng viết thành sách để bán cho một thị trường đầy tiềm năng. Sau đó ông ta viết bản thảo, tìm nhà xuất bản, chỉnh sửa theo ý của biên tập viên và bên xuất bản sao cho nó có khả năng ăn khách nhất. Và sau khi xuất bản, tất nhiên cũng cần tiếp thị, PR. Để phục vụ những điều này, chỉ mới không không đủ, cự kì mới lạ sẽ tốt hơn, trình bày theo lối khoa học chuẩn chỉnh không đủ, dễ đọc dễ hiểu lại pha chút hài tính sẽ tuyệt hơn. Từ tiêu đề đến các slogan/tagline phải đao to búa lớn đánh đổ nhận thức của loài người mới dễ trở thành cú hích. Các chiêu thức như tự tạo vấn đề để bán giải pháp, bôi xấu phương pháp khác, tạo tâm lý bí mật chỉ riêng mình mới biết, "cherry picking" nghiên cứu phù hợp, đơn giản hóa những khái niệm phức tạp hoặc khoa trương hóa tác dụng, hiệu quả từ những điều giản đơn... đều sẽ được vận dụng. Với thời đại MXH thì để làm được những chuyện trên lại cực dễ dàng, nhanh và rẻ. Và với thị trường dân trí còn kém trong lĩnh vực này như VN, lại càng dễ tạo uy tín. Sách nói về Keto thời thịnh vượng một năm có cả nghìn đầu xuất bản. Nhưng chúng đưa ra khám phá khoa học thực sự hay chỉ đú trend để bán chạy ? Câu trả lời chắc những người đang làm nghề chịu học hỏi cập nhật sẽ rõ. Nhưng ngành huấn luyện fitness aka thể chất còn quá non trẻ trên thế giới chứ nói chi VN. Nên rất khó chống lại các tư tưởng cố hữu, bảo thủ. Phải tới năm 1990, Y tế Mỹ mới chấp nhận vai trò của thể dục trong việc nâng cao sức khỏe phòng bệnh, điều trị bệnh và cả phục hồi sau điều trị. Việc để các bác sĩ thừa nhận mình không giúp cho mọi người khỏe mạnh hơn đâu có dễ. Ngoài việc giữ vị thế, còn là tiền và cả yếu tố chính trị. Việc đồng tiền từ các tập đoàn y dược can thiệp vào ngành Y của Mỹ bạn tìm hiểu thêm sẽ rõ. Nhưng ở đây có thể nói tới một ví dụ thường được nhắc đến: người Mỹ béo phì vì các tập đoàn “cá mập” y dược, các tập đoàn thực phẩm thúc đẩy họ như thế thông qua các khoản tài trợ, lobby can thiệp vào các chính sách và kể cả hướng dẫn khuyến khích ăn uống toàn dân. Bạn không đọc lầm đâu. Trong lịch sử nước Mỹ là có những chuyện này. Thêm vào đó, để học một lĩnh vực mới không hề dễ. Dù mới nhìn, có vẻ như cái ngành tập luyện này nó dễ ăn hơn cái ngành Y nhiều từ latin loằng ngoằng, nhưng có đổ mồ hôi sôi nước mắt cũng không nắm rõ ấy. Nhất là khi cái tôi và vị thế đang quá lớn. Điều này dẫn đến bài ca “năng động hơn, siêng năng tập luyện, ăn uống điều độ hơn” trở thành lời khuyên mặc định của nhiều bác sĩ khi được hỏi. Nhưng khi hỏi nên tập luyện gì, họ hầu hết sẽ tư vấn “nên đi bộ nhẹ nhàng”. Điều này hiện tại ở Tây vẫn phổ biến. Tất nhiên bây giờ lên hỏi AI vài phút là có bài luận, có ebook để làm content cho tặng, PR. Và cũng tất nhiên có những cuốn sách tác giả rất có giá trị để tham khảo. Vấn đề là tham khảo phải dựa trên hệ thống so sánh, đối chiếu chứ không dựa trên lượt view hay cái mác nghề nghiệp. Về chăm sóc sức khỏe, phòng bệnh hơn chữa bệnh, và học cách tập luyện, dinh dưỡng, lifestyle đúng từ coach hay HLV được đào tạo, có kinh nghiệm thực hành sẽ tốt hơn và chuẩn hơn. Và Ko có lí do gì để Ko làm việc nhóm cả. Một bác sĩ vì bảo vệ vị thế của mình Ko lắng nghe tham khảo từ các chuyên gia trong các lĩnh vực khác là vi phạm y đức và có nguy cơ làm hại bệnh nhân. Tại sao các bác sĩ phương Tây lại chấp nhận các phương pháp nhịn ăn, bao gồm nhịn ăn gián đoạn như một phương pháp giúp điều trị bệnh ? Vì nó mang lại nhiều cơ hội khỏe mạnh hơn cho người bệnh không chỉ khi đến bv mà còn cả trong cuộc sống. Một HLV cũng vậy, Ko chịu tiếp thu những cái mới, những phương án tốt hơn để giúp ích cho khách hàng của mình là sai lầm lớn và tệ hại. Nên tóm lại, hãy hiểu đúng những nhãn mác nghề nghiệp, chuyên môn, để không bị phụ thuộc vào niềm tin sai lệch về chúng. Bạn không biết không có nghĩa nó không có và bạn hiểu sai tin sai là lỗi của bạn, sự hạn chế của bạn. Đừng cố chấp áp đặt tiêu chuẩn hẹp của mình lên mọi người. Ví dụ nhiều người dốt hay cmmt ở kênh tôi "Gymer mà đi phản biện bs học 8 năm, có bệnh cũng lại tìm đến bác sĩ thôi" thì tôi cmmt lại "vậy bs muốn tập luyện, dinh dưỡng, lifestyle để khỏe mạnh hơn, chống chọi áp lực trong công việc tốt hơn thì họ tìm đến ai ?". Nói như vậy chủ yếu để các bạn vào xem hiểu được đúng còn kẻ ngu thường cố chấp khó mà thông não. Bác sĩ tất nhiên rất nhiều người giỏi, có tâm, chịu học hỏi và tôi không đánh đồng hết. Bác sĩ tham gia vào Fitness Base cũng có, bác sĩ tôi quen cũng có, tôi coach cho họ cũng có. Tôi chỉ muốn giúp đỡ hệ thống y tế đang quá tải, nhiều sức ép, tôi chỉ muốn giúp mọi người hiểu đúng vai trò và giá trị tuyệt vời của huấn luyện Fitness trong nâng cấp sức khỏe phòng bệnh. Và kể cả khi bạn chẳng may bị bệnh, khả năng đáp ứng với việc điều trị hay quan trọng hơn, khả năng hồi phục, khỏe mạnh hơn sau điều trị có cần thiết không ? Bạn có muốn mình tiếp tục gặp lại ông bác sĩ tại bệnh viện và ông ấy có muốn điều đó không ? Bạn có hiểu bệnh viện không phải nơi ngăn chặn "tái phát" không ? Như tôi, nói về viết sách, các bạn hay hỏi fitness base có phải tài liệu nhiều ebook không thì tôi luôn trả lời luôn là không. Các chương trình trong fitness base có vẻ giống ebook nhưng hơn cả ebook vì nó là hệ thống kiến thức được số hóa, tinh gọn, dễ tìm hiểu và trực chỉ thực hành ứng dụng để tìm hiểu về những giải pháp cho những vấn đề cụ thể. Nó được đúc kết từ những hệ thống đào tạo HLV lớn trên TG như ISSA, NASM, ACE nhưng nó mở hơn, nhiều kết nối với các nguồn bên ngoài hơn, không nặng nề "học thuật". Vd cho dễ hiểu, hệ thống này hướng tới việc kết nối tập luyện - dinh dưỡng - lifestyle với nhau có tính hệ thống để bạn tham khảo và xây dựng hệ thống ứng dụng riêng cho bản thân. Khi thấy có một kiến thức, phương pháp gì mới, bạn sẽ biết cách phân tích, đối chiếu để thu lấy tinh hoa về bổ sung cho mình hoặc loại bỏ nếu thấy nó "gân gà". Cuối cùng, thầy giáo chỉ là người biết trước, không phải là người biết hết. Thầy dạy cho những đứa trẻ lớn lên nhưng khi ra đời chúng sẽ thành đồng nghiệp của mình. Không chịu cập nhật, đổi mới mình cũng sẽ kém, sẽ lạc hậu. Khả năng sư phạm cũng khác khả năng ứng dụng, thực hành. Và tất nhiên mình cũng sẽ dốt ở những lĩnh vực, phương pháp thực hành, hệ thống kiến thức mà mình chưa học hay tìm hiểu. Nên xem nghe đọc nhiều vào để nâng cấp chính mình, đó là cách duy nhất tiến bộ mãi. Đừng bị nhãn mác sách vở che mất đôi mắt của mình. P/s: Vậy còn bác sĩ thể thao thì sao ? Bác sĩ thể thao theo tôi tìm hiểu cũng chia ra nhiều nhánh chứ không phải bác sĩ thể thao là biết tuốt tất cả các môn, các khía cạnh từ thi đấu, huấn luyện đến hậu cần. Khi ở đội thì bs cùng đội ngũ thăm khám, theo dõi sức khỏe vdv đủ điều kiện thi đấu là chủ yếu. Việc chăm sóc, huấn luyện, ăn uống do các team khác đảm trách. Khi sự kiện diễn ra và vdv cần xử lý chấn thương, bs sẽ có vai trò điều hành, xử lý cấp cứu và cần góp sức lớn tới từ đội ngũ chăm sóc “bê cáng”, xịt giảm đau…. Vdv được đưa đến bv cần mổ xẻ thì bác sĩ phẫu thuật đảm trách, cần nắn chỉnh thì qua chỉnh hình, rồi phục hồi với vật lý trị liệu, dinh dưỡng….Trong các khâu trên, tùy vào hệ thống sắp xếp mỗi đơn vị, bác sĩ có thể làm việc với các vai trò khác nhau. Nhưng chắc chắn họ phải cần đến đội nhóm và bác sĩ cần làm đúng chuyên ngành của mình, không cho phép lấn sân. #fitnesscoaching #nutritioncoach #healthcoach #FitnessBase